Geboren in Sofia, Bulgarije, is fotografe Vesselina Nikolaeva altijd vertrouwd geweest met de termen ‘Oost’ en ‘West’, zonder helemaal te begrijpen waar de geografische en psychologische tweedeling voor stond. Na een mediaverbod van zestig jaar kreeg Nikolaeva in 2004 voor het eerst toestemming om de Bulgaars-Turkse grens te fotograferen. Tot 1989 was dit de meest zuid-oostelijke grens van het Sovjetblok en nu is het de buitengrens van de Europese Unie. In dit niemandsland leek de tijd onbestemd, een zone buiten de geschiedenis. Het verleden was de toekomst. Het was een andere wereld, misschien zelfs een ander land, bevolkt door militairen die wetten en regels bewaakten die alleen zij begrepen. Het was een op mannen gerichtte micro-samenleving, doortrokken van mythen over heroïsche veldslagen en overwinningen. Nikolaeva dacht door voet te zetten in dit ‘niemandsland’ de betekenis te kunnen doorgronden van het prikkeldraad aan weerskanten van de dunne lijn die niet politiek beladen is, maar die als enig doel heeft om een witte vlek op de wereldkaart te zijn.
‘Ik dacht dat ik het prikkeldraad zou begrijpen’ Vesselina Nikolaeva (1976)
,,Simply a Line gaat over de grens tussen Bulgarije en Turkije. Ik ben Bulgaarse van geboorte en heb in mijn leven al ontelbaar veel grenzen gepasseerd: tussen landen en continenten, maar ook tussen culturen en ideologieën. Ik leef half in Nederland, half in Bulgarije. Ik kende de termen Oost en West, maar kon de barrière tussen die twee nooit helemaal plaatsen; noch geografisch, noch psychologisch. Ik had nog nooit over de grens tussen twee soevereine landen gelopen, laat staan de grens tussen twee politieke unies. Ik dacht dat ik door zo’n niemandsland te betreden de ware betekenis van het prikkeldraad zou begrijpen. Zo’n plek staat los van de politiek; een niemandsland is een witte vlek op de wereldkaart. ,,Toen in 2004 bekend werd dat Bulgarije in 2007 zou toetreden tot de Europese Unie, heb ik een brief geschreven aan het Bulgaarse ministerie van Binnenlandse Zaken. Ik wilde de Bulgaars-Turkse grens fotograferen vóór de toetreding in 2007, en erna. Ik kreeg toestemming, en legde contact met de zuidelijke grenspolitie. Tussen 2005 en 2008 heb ik het gebied meermalen bezocht en het in al zijn vervreemdende schoonheid gefotografeerd: de gebouwen, de borden, het prikkeldraad, de bossen eromheen. Ik wilde alles vastleggen voordat het zou verdwijnen. Ik kreeg een unieke kans om getuige van de geschiedenis te zijn.
,,Tot 1989 was de Turks-Bulgaarse grens het zuidoostelijke eindpunt van het Soviet-blok. In het communistische tijdperk werd de grens streng bewaakt om te voorkomen dat de Bulgaren er overheen zouden vluchten, naar buiten. Nu geldt het omgekeerde: Bulgarije is de oostelijke toegangspoort tot Azië geworden, en men vreest drugs- en mensensmokkel vanuit Azië naar Europa. ,,Ik heb de 260 kilometer lange grens helemaal afgelopen, altijd vergezeld door grenswachten. Turkije kwam ik niet in. Voor Turkije is het nog steeds een echte grens, anders dan in ons ‘open’ Europa. De Turkse politie vond het niet goed dat ik hun land betrad. ,,Het is moeilijk om in zo’n niemandsland tijd te definiëren. De plek verwijst naar het verleden, maar ook naar de toekomst. Het grensgebied bleek een wereld op zichzelf, met een bevolking van soldaten en wetten en regels die alleen zij begrepen. De mannen leefden in een microkosmos, vol mythes over heroïsche strijd en overwinningen.
,,Documentaire fotografie is voor mij een mooie manier om dingen grondig te onderzoeken. Tijdens de voorbereidingen voor dit project begreep ik nog niet echt waar ik aan begon. Later realiseerde ik me dat ik persoonlijke antwoorden zocht op vragen over een systeem dat ik nauwelijks kende. Ik was pas twaalf toen de Muur viel. Nu reconstrueerde ik een tijdperk waar in mijn familie nog altijd over gezwegen wordt, en deed nieuwe ontdekkingen: ik kan me nu voorstellen hoe het is om in een totalitaire staat te leven. Onder het communisme lukte het niemand om zijn soevereiniteit, zijn eigenheid te behouden, hoe goed hij zijn geheimen ook bewaarde. In zo’n leven zijn alle interne grenzen doorbroken, en is er alleen nog een nationale grens."
www.vesselinanikolaeva.com